Tôi là ai ? Việt
hay Mỹ ? Có
phải nếu ḿnh ở một nơi nào trên dưới
ba mươi năm th́ ḿnh là người thuộc địa
phương đó, đúng không? Đă biết bao nhiêu lần
tôi đặt ra câu hỏi đó sau một ngày nh́n vào lịch
thấy con số ghi năm đă bước vào năm thứ
ba mươi của một người tị nạn. Bây
giờ có ai mới quen gặp tôi, hỏi: Bà ở đâu
đến vậy? Th́ chắc tôi sẽ trả lời rất
tự nhiên, tôi ở Đúng,
tôi ở Mỹ trên dưới ba mươi năm rồi,
tôi là một người Mỹ. Bây giờ thử xem lại
con người Mỹ của tôi. Trước
tiên mặt mũi, chân tay tôi chẳng có ǵ thay đổi cả.
Vẫn khuôn mặt cấu trúc ít góc cạnh của người
Á Đông và cái mũi tẹt khiêm tốn, tóc sợi to và
đen, khi có tóc bạc th́ nh́n thấy ngay, muốn giấu
th́ phải nhuộm. Đối
với người Á Đông th́ tôi được gọi
là người có nước da trắng, nhưng mầu trắng
này thực ra là mầu ngà, và đứng cạnh một ông
Tây, bà Mỹ nào th́ nó vẫn cho cái căn cước da vàng
rất rơ rệt. Khi tôi nói tiếng Anh th́ cách phát âm vẫn
có vấn đề, đôi khi nói nhanh quá th́ sẽ vấp
phải lỗi nói tiếng Anh theo cách dịch tiếng Việt
trong đầu. Như thế bị chê là nói tiếng Anh bể
(broken English). Về cách phục sức, nhà ở, xe cộ
bên ngoài, tôi có thể không kém một người Mỹ chính
gốc. Nhưng
khi bước vào nhà tôi, từ những bức tranh treo ở
pḥng khách, bát đũa bầy ở bàn ăn, chai nước
mắm, hũ dưa cải trong bếp và nhất là sách,
báo tiếng Việt ở khắp nơi trong nhà, th́ chắc
ai cũng sẽ nhận ra ngay đó là một gia đ́nh Việt
Nam. Như thế th́ tôi là người Người
ở Lạng Sơn, Thanh Hóa ra Hà Nội ở trên dưới
ba mươi năm th́ tự nhận ḿnh là người Hà
Nội; người ở Hải Pḥng, Hải Dương
vào Sài G̣n lập nghiệp từ năm 75, 76 tự nhận
ḿnh là người trong Nam. Tôi
ở Mỹ t́m vềViệt Nam không ai chịu nhận tôi
là người Việt nữa, dù tôi có yêu quê hương
đến quặn thắt cả ruột gan, có gặp lại
họ hàng nước mắt khôn cầm th́ khi thăm viếng,
hỏi han, họ vẫn thỉnh thoảng nói rất tự
nhiên: chị đâu có phải là người Việt nữa,
bây giờ chị là người Mỹ rồi, chắc cái
này không hạp với chị, cái kia chị không ăn
được, cái nọ chị không biết đâu. Những
lúc đó tôi chẳng biết ḿnh phải phản ứng thế
nào cho đúng. Cứ căi tôi vẫn Việt, hay nhận
đúng rồi tôi là Mỹ? Không, cả hai cùng sai cả. Những
khi cần quyên tiền đóng góp vào việc công ích nào ởViệt
Nam th́ ai ai cũng nhắc lại cho tôi đến ngàn lần
tôi là một người Việt Nam chính gốc. Rằng
tôi phải có bổn phận và t́nh thương với
đất nước, đồng bào. T́nh thương th́
nhất định lúc nào tôi cũng đầy ắp trong
ngực rồi, tôi chẳng cần ai nhắc nữa,
nhưng bổn phận th́ cho tôi... nghĩ lại. Tôi
đă đóng góp bổn phận của tôi cho đất
nước đó rồi. Một mối t́nh chết tức
tưởi trong chiến tranh hơn ba mươi năm về
trước, xương thịt của người tôi yêu
nằm trong ḷng đất, rồi lại phải đào
lên, đốt thành tro than, bị đuổi mộ như
đuổi nhà, đă trả bổn phận đó thay tôi rồi.
Không đủ hay sao? Bây
giờ tôi phải có bổn phận đóng thuế hàng
năm ở đất nước tôi đang sống để
phụ với chính phủ sửa đường, xây
trường học và nuôi những người ở khắp
nơi mới tới, như trước kia đất
nước này đă nuôi người Việt, v́ giấy tờ
cá nhân hiện tại xác định tôi là người Mỹ.
Tôi phải làm bổn phận công dân. Có
những ngày tôi lái xe bị kẹt ở xa lộ vào một
buổi chiều mưa mùa thu; hay một buổi sáng mùa xuân
vắng lặng, êm ả, đứng trong nhà nh́n ra mặt
hồ, tôi cảm nhận được nơi ḿnh đang
hiện diện không phải là quê ḿnh, không phải nước
ḿnh. Chẳng
có một lư do ǵ cụ thể, chỉ là những giọt
mưa đập vào kính xe, chỉ là mặt nước hồ
gờn gợn sóng. Mưa trên xa lộ Mỹ nhắc nhớ
đến những cơn mưa tháng Năm ở Thị
Nghè, nhà ḿnh ở Trần Quư Cáp, nhà anh ở trước rạp
ciné Nước
ở hồ Sammamish trước
nhà nhắc đến nước sông ở bến Bạch
Đằng mỗi lần qua phà sang bên kia Thủ Thiêm
chơi với bạn, hay sóng nước ở bắc Mỹ
Thuận những lần qua phà đi thăm họ hàng ở
tận Bạc Liêu. Những lúc đó tôi bất chợt bắt
gặp ḿnh Việt Nam quá, v́ những cái bóngViệt Nam thật
mờ, thật xa lại chồng lên h́nh ảnh rơ rệt
ngay trước mặt ḿnh. Và kỳ diệu làm sao, những
cái bóng đó nó mạnh đến nỗi ḿnh quên mất là
ḿnh đang ở Mỹ. Chắc tại tôi là người
Việt Nam. Lại
có những lần ởViệt Ngôn
ngữ Việt th́ thay đổi quá nhiều, pha trộn nửa
Hán nửa Ta, chắp đầu của chữ này với
cuối chữ của chữ kia, làm nên một chữ mới
thật là "ấn tượng". Cách phát âm của
người Hà Nội bây giờ không giống cách phát âm cũ
của ông bà, cha mẹ tôi ngày trước, và họ nói nhanh
quá, tôi nghe không kịp. Cái tiếng nói trầm bổng, thanh
lịch, chậm răi, rơ ràng từng chữ của thời
xa xưa bây giờ chỉ c̣n là cổ tích. Ngửng
mặt lên nh́n bầu trời, vẫn bầu trời xanh biếc
của thời tuổi trẻ, cúi xuống nh́n mặt
đất, vẫn mặt đất thân quen, nhưng sao
ḷng hoang mang quá đỗi, và thấy đă có một khoảng
cách ngh́n trùng vô h́nh giữa ḿnh và quê hương đất
Việt. Chắc tôi là người Mỹ! So
sánh thời gian tôi sinh ra, sống ở Việt Nam và thời
gian tôi bỏ Việt Nam ra đi, sống ở Mỹ, hai
con số đó đă gần ngang nhau. Tôi được học
từ nhỏ quê hương là nơi tổ tiên lập nghiệp,
là nơi chôn nhau cắt rốn. Ở trong nước có bài
hát nổi tiếng “Quê hương mỗi người có một”,
như là chỉ một mẹ thôi. Nhưng có người lại
nói: Nơi nào ḿnh sống ở đó suốt một quăng
đời dài, có những người thân chung quanh ḿnh,
hưởng những ân huệ của phần đất
cưu mang ḿnh, th́ nơi đó cũng được gọi
là quê hương ḿnh. Như vậy th́ tôi có một hay hai
quê? Tôi
sống ở Mỹ th́ bạn bè gặp nhau thường
nói: Cái này người Việt ḿnh không hạp, hoặc
người Mỹ họ mới thích nghi được việc
này, người Việt ḿnh không quen. Khi
đi dự buổi tiệc cuối năm của một
công ty lớn ở Mỹ, toàn là những người Mỹ
sang trọng th́ thấy rơ ngay ḿnh là người Việt
đi lạc, dù ḿnh có sang trọng, lịch sự như họ.
Hóa ra ở Mỹ hay về Việt Tôi
nhớ mấy năm trước có lần tṛ chuyện với
mẹ của một người bạn, lúc đó cụ
ngoài 80 hăy c̣n minh mẫn, cụ theo đạo Phật.
Trưởng nam của cụ và con dâu cụ tự nhiên rủ
nhau theo đạo Công giáo. Găp tôi, cụ hỏi: Không biết
anh B́nh nhà tôi khi chết th́ đi đâu? Phật giận anh
ấy, v́ anh ấy bỏ đi, Chúa chắc ǵ cho anh ấy
vào, v́ anh ấy mới quá! Năm nay cụ ngoài 90 tuổi rồi
và không may, cụ bị Alzheimer.Vậy là cụ không c̣n minh
mẫn để lo con ḿnh không có chỗ dung thân cho phần
hồn. Bây giờ thỉnh thoảng nghĩ lại những
lời cụ nói, thấy ḿnh ngay ở đời sống
này cũng đă là một vạt nắng phất phơ
bay. Quê nhà, quê người, quê Mỹ, quê Việt. Chao ôi! Cái
than cỏ bồng. Nhưng
lạ lắm, tôi biết chắc ḿnh là người Việt,
nhất là khi tôi nằm mơ. Trong giấc ngủ tôi
thường gặp cha mẹ, gặp ngay trong những ngôi
nhà cũ ở Việt Tôi
nhớ lại trong những truyện ngắn, những bài
thơ Đường tôi đọc thời rất xa
xưa về người bỏ làng đi xa lâu năm trở
về không ai nhận ra nữa. Hồi đó sao mà ḿnh
thương những ông già trong thơ đó thế! Bây giờ
nghĩ lại th́ người trong sách đó c̣n may mắn
hơn ḿnh, họ đâu có đi đến tận một
nước khác như ḿnh. Họ chỉ bỏ làng, chứ
không bỏ nước. Thế mà khi về c̣n ngơ ngác,
bùi ngùi, tủi thân v́ lạc chỗ ngay trong làng ḿnh. So
sánh tôi với người bỏ làng ra đi trong những
trang sách đó th́ hoàn cảnh của tôi đáng buồn
hơn nhiều. Không những đă bỏ làng, bỏ nước
đi, c̣n nhận quốc tịch của một nước
khác. Khi về
đổi họ thay tên Núi chùng
bóng tủi, sông ghen cạn ḍng (tmt) Trích từ “ Mưa Sài Gòn
Mưa Seattle” Tặp văn của Trần Mộng Tú
|