T̀NH VÀ NGHĨA Trong tiếng Việt có chữ T́nh 情 và chữ Nghĩa 義. Chữ Nghĩa rất
là khó dịch ra tiếng Pháp, tiếng Anh. Chữ T́nh mà viết
ra chữ Hán th́ có chữ tâm忄 tức là trái tim phía bên trái.
Bên phải có chữ thanh 青 là màu xanh, trái tim màu xanh. Ban đầu th́
màu xanh mà về sau nó có thể biến thành màu khác, nhưng
làm sao đừng để nó thành màu đen. T́nh ban đầu thường rất bồng bột,
nóng bỏng, có tính đam mê. Khi con người bị
năng lượng của t́nh chiếm cứ th́ họ
không được an ổn lắm. Ăn không an mà ngủ
cũng không an, họ như đang bị đốt cháy.
T́nh là ngọn lửa. Người nào qua cầu rồi th́
mới hay. Vướng vào chữ t́nh rồi th́ khó an trú
trong hiện tại lắm. Cứ nghĩ tới giây phút
ḿnh sẽ được gặp người đó,
được ngắm người đó, ngồi ngắm
đủ no rồi, khỏi ăn. Càng nhiều trở ngại
chừng nào th́ đam mê đó càng lớn. Trở ngại là
chất liệu làm cho t́nh càng lớn. Dễ dàng quá th́ t́nh
không lớn mạnh. Ngày xưa khi chưa có e-mail, chưa có téléphone, đôi khi
ḿnh đợi một lá thư t́nh cả tuần này sang tuần
khác. Đáng lư hôm qua lá thư tới rồi, nhưng sao nó
chưa tới? Ḿnh đợi suốt hai mươi bốn giờ
đồng hồ cho đến lúc ông phát thư đi ngang
trước ngơ. Ông thường đến lúc mười
giờ sáng, th́ chín giờ ḿnh đă bắt đầu đứng
đợi. Ông phát thư sáng nay sao đi trể quá, đi
chậm quá, ḿnh đếm từng bước của ông
đi. Nếu ông đi ngang mà không dừng lại th́ ḿnh buồn
lắm, lại phải đợi thêm hai mươi bốn
giờ đồng hồ nữa. Tây Phương họ ví
khi yêu như bị té (tombé d’amour), đang đi b́nh thường
tự nhiên té xuống. Người Việt Nam thay v́ nói bị
té th́ nói ốm. Tây Phương cũng nói ốm. Nguyễn
Bính có hai câu thơ : Gió mưa là bệnh của trời. Tương tư là bệnh của tôi yêu
nàng. Trời đẹp th́ không có bệnh mà hể có gió, có
mưa là bị bệnh. Tương tư tức nhớ
nhau, không làm ăn được ǵ hết. T́nh thường
thường không được thỏa măn là t́nh sầu.
Sầu t́nh. Ốm là ốm tương tư, tương
tư là nhớ nhau. T́nh yêu là một cơn bệnh, ốm
tương tư tức là nhớ quá. Nhưng nếu t́nh
yêu đó được thỏa măn dễ dàng, nó bùng lên rất
nhanh nhưng rồi nó chết cũng rất mau. Đam mê
nó lên như một ngọn lửa cao và khi rơi xuống
th́ cũng rất là mau, t́nh yêu tàn lụi rất là mau. Một
cặp ở với nhau được lâu dài, cái đó
không phải là nhờ t́nh yêu mà nhờ yếu tố thứ
hai. Đó là nghĩa, t́nh nghĩa. Cái t́nh nó đưa tới
cái nghĩa. Nếu cái t́nh đàng hoàng, nếu ḿnh biết
yêu cho đàng hoàng, th́ tự nhiên nó đưa tới cái nghĩa.
Chính nghĩa là keo sơn gắn chặt hai người,
để hai người có thể sống được
với nhau. Cho nên phải có cái nghĩa để bổ
sung cái t́nh. Người ta không thể sống trăm
năm bên nhau với t́nh được. Bởi t́nh là một
ngọn lửa tàn rất mau, nghĩa trái lại nuôi dưỡng
lửa t́nh âm ỉ cháy. Chữ nghĩa thường đi đôi với chữ
ơn: ơn nghĩa. Ơn đầu tiên mà ḿnh nhận
được là ư thức rằng : Có bao nhiêu người
con gái, anh ấy không chọn mà anh chọn riêng ḿnh? Biết
bao nhiêu người con trai có bằng cấp, địa vị
nàng không chọn mà nàng lại chọn ḿnh? Ư thức đó
là ơn. T́nh yêu này nó không chỉ trong ṿng nam nữ. Bạn
bè cũng vậy, Cha mẹ cũng vậy, Thầy tṛ cũng
vậy. Ḿnh sinh ra một đứa con và đứa con
đă chọn ḿnh làm mẹ, chọn ḿnh làm cha. Tại sao nó
không sinh ra ở nhà khác? Cha mẹ có thể biết ơn
đứa con, sự ra đời của đứa con có
thể đem lại ánh sáng và hạnh phúc cho cuộc đời
c̣n lại, nên cha mẹ yêu thương con. Cũng như thầy
tṛ, tại sao có nhiều thầy, người đó có thể
tới quy y mà người ta chọn thầy này. Người
thầy cũng biết ơn người đệ tử.
Ơn đó là yếu tố của hạnh phúc. Tại sao
anh không chọn người khác? Sự lựa chọn
đó là do đâu mà có? Nếu chỉ là sự ham muốn sắc
đẹp thôi, không đủ, phải có cái ǵ đó. Ở bên Mỹ có anh chàng đó rất đẹp trai,
tài ba, tốt nghiệp đại học thuộc hàng
ưu tú và có việc làm lương rất lớn lại
có rất nhiều cô bạn gái thật là xinh đẹp. Bà
mẹ rất là ngạc nhiên khi thấy anh thân với một
cô gái không phải là đẹp nhất. Cô này hơi thấp
và nước da hơi đen, mà sao con trai của ḿnh có vẻ
thích cô này hơn các cô khác. Hôm đó hai mẹ con ngồi với
nhau, bà hỏi có bao nhiêu người con không chọn, mà sao
con chọn con nhỏ này vừa đen vừa thấp. Anh
chàng không biết trả lời làm sao hết, anh chàng
chưa suy nghĩ nên khi bị hỏi bất ngờ, anh
không trả lời mẹ được. Nhưng ít lâu sau
anh ta quán chiếu và t́m ra câu trả lời, cô này mỗi khi
anh nói chuyện th́ cô lắng nghe. Anh là nhà khoa học
nhưng anh cũng ưa làm thơ. Mỗi khi anh đọc
thơ, cô lắng nghe và cô chứng tỏ hiểu được
thơ của anh. C̣n những cô gái kia cũng nghe thơ anh
nhưng mà nghe do phép lịch sự thôi, bị nghe thơ chứ
không thích. Cô này th́ khác, cô thích thơ, cô thưởng thơ,
cô tham gia thơ và cô trở thành tri kỷ của anh chàng.
Trên cuộc đời này có thể t́m được một
người có thể hiểu ḿnh được th́ ḿnh là
người có hạnh phúc. Món quà quư nhất mà người
kia có thể tặng cho ḿnh là hiểu được ḿnh. Có những người sống trong cuộc đời
này nhưng chưa bao giờ t́m được một
người có thể gọi là hiểu ḿnh cả. Mà nếu
ḿnh là một người con trai hay một người con
gái và trong cuộc sống này ḿnh có thể t́m được
một người có khả năng lắng nghe ḿnh, có thể
hiểu được ḿnh, hiểu những khó khăn những
khổ đau những ước vọng của ḿnh, th́
ḿnh t́m thấy nơi người đó một tâm hồn
tri kỷ. Đời một người là để đi t́m một
người tri kỷ, một người biết
được ḿnh. T́m ra được người đó
th́ hạnh phúc vô cùng. Ngày xưa có một người
chơi đàn rất là hay, bạn hữu không có ai hiểu
được tài năng của ông ta. Người này làm
quan và chưa bao giờ trong giới quan chức bạn bè
thân thuộc mà t́m được người có thể hiểu
được tài ba của ḿnh. V́ vậy mỗi lần
đánh đàn ông thường đem theo vài người hầu
cận lên trên núi, t́m một chỗ rất là đẹp, trải
chiếu ra, pha trà, đốt trầm lên. Không khí trang nghiêm
lúc đó ông mới chơi đàn. Ông cảm thấy như
chỉ có suối, cây, mây, gió mới hiểu được
tiếng đàn của ông. Một hôm đang đàn th́ tự
nhiên dây đàn bị đứt. Thay dây mới vừa
đàn thêm một câu nữa th́ nó đứt nữa. Ông ta
nghĩ chắc có người đang nghe lén tiếng
đàn. Ông đứng lên nói lớn có vị nào đang nghe
lén tôi đàn xin bước ra, làm như vậy không có dễ
thương. Th́ tự nhiên có một anh tiều phu xuất
hiện, anh tiều phu này đă nghe lén. Anh tiều phu này có
lỗ tai rất là hay, nghe và hiểu được tất
cả những cái hay, cái đẹp, cái quư, cái tài ba của
người đàn. V́ vậy cho nên dây đàn bị đứt.
Anh chàng tiều phu tên là Chung Tử Kỳ và người
đánh đàn là Bá Nha. Bá Nha lần đầu tiên t́m ra
được người hiểu được tiếng
đàn của ḿnh. Tử Kỳ chấp nhận làm bạn
với Bá Nha nhưng không muốn về kinh đô, chỉ
muốn làm tiều phu. Lâu lâu Bá Nha nhớ bạn, hẹn với
bạn cùng uống trà, nghe đàn. Bá Nha đă t́m được
người tri kỷ. T́nh bạn đó lưu truyền cho
tới ngày hôm nay với tên của hai người: Bá Nha và
Tử Kỳ. Hồi thầy mới mười tám tuổi,
thầy đă làm một bài thơ ca tụng t́nh bạn của
Bá Nha, Tử Kỳ. Trên đời của ḿnh mà có một
người lắng nghe được ḿnh, hiểu
được ḿnh th́ ḿnh là người may mắn nhất.
Anh chàng ở Cali mới trả lời câu hỏi của mẹ,
tại sao má biết không, tại v́ người đó hiểu
con. Đời người mà t́m ra được một
người hiểu ḿnh, thật là hạnh phúc vô cùng. Con mà
hiểu cha, đệ tử mà hiểu thầy cũng làm
cho cha, cho thầy hạnh phúc. Người mà hiểu
được ḿnh th́ ḿnh biết ơn người đó.
Cảm ơn em đă hiểu được anh, cảm
ơn con đă hiểu được cha, cảm ơn cha
đă hiểu được con. Tu tập là làm thế nào
để có thể hiểu được người
khác. Muốn hiểu th́ phải lắng nghe, phải quan sát
mới hiểu được. Khi sống với một
người có khả năng hiểu ḿnh th́ hạnh phúc lắm,
v́ hiểu là nền tảng của thương. Không hiểu
th́ không thể nào thương được. Cho nên trong
t́nh yêu đôi lứa phải cẩn thận. Mà t́nh yêu
đôi lứa ḿnh chỉ cần làm vài cái test th́ ḿnh biết
là người đó hiểu ḿnh hay là không. Nếu người
đó không hiểu được ḿnh th́ dù người
đó có bằng cấp cao, lương tiền lớn, ô tô
đẹp, có nhà cửa, bảnh trai, hay là có sắc đẹp
nghiêng nước nghiêng thành, cưới người đó
ḿnh cũng sẽ khổ suốt đời, gọi là khổ
sai chung thân. Đó là một nhà tù, t́nh yêu là một nhà tù.
Người nào mà khi ḿnh mới nói đă cắt lời,
thích khoe khoang cái riêng của họ, không có khả năng hiểu
được những khó khăn, khổ đau của
người khác, không biết lắng nghe ḿnh, th́ chỉ cần
vài ba phút là ḿnh có thể nhận ra được. Đừng
để bị hấp dẫn bởi bề ngoài, những
bóng sắc bên ngoài, địa vị danh lợi, xe hơi,
nhà cửa, tiền lương, bằng cấp. Đừng
để những cái đó làm mờ mắt ḿnh. Hai mắt
ḿnh phải tỉnh táo để thấy rằng người
con gái đó hay người con trai đó là một người
có thể hiểu được ḿnh và hiểu được
ḿnh th́ sẽ thương ḿnh, rơ ràng như vậy. Trong xă hội mới phát triển của chúng ta, một
cô gái có thể đánh mất tiết trinh của ḿnh để
đánh đổi lấy một chiếc xe gắn máy. Thật
là dễ sợ, đạo đức suy đồi đến
như thế đó. Tại v́ muốn thoát ra khỏi thân phận
nghèo khổ, v́ muốn có một chiếc xe giống như
người khác họ đă đánh mất cái quư giá nhất
của đời ḿnh. Chuyện đó đă xảy ra, nó
đang xảy ra. Trong đạo Phật, cái thương đích thực
nó được làm bằng cái hiểu, không hiểu th́
không có thương. Cha mà nếu không hiểu con th́ càng
thương con, con càng khổ. Vợ không hiểu chồng
càng thương chồng, chồng càng khổ. Hiểu là nền
tảng của t́nh thương. Sống với nhau như
thế nào để càng ngày ḿnh càng hiểu được
nhiều hơn và người kia càng ngày càng hiểu
được ḿnh nhiều hơn. Nếu cái hiểu không
lớn lên, th́ cái thương nó cũng không lớn lên, nó dẫm
chân tại chỗ. Nếu quư vị thấy t́nh
thương của ḿnh đang dẫm chân tại chỗ
th́ quư vị biết rằng quư vị không tu, bởi cái hiểu
không lớn nên cái thương không thể lớn. Khi mà t́nh
thương không lớn thêm th́ từ từ nó co rút lại
cho đến khi trở thành một cục cứng ngắt.
T́nh yêu có thể chết nếu ḿnh không biết nuôi dưỡng
nó bằng cái hiểu và cái thương. C̣n khi người
kia hiểu ḿnh th́ ḿnh biết ơn người đó, biết
ơn suốt đời. Chính cái ơn đó là chất liệu
nuôi dưỡng ḿnh và người đó cho đến suốt
đời, cái đó là nghĩa. Không phải là cái bồng bột
lúc ban đầu, cái t́nh, không phải là ngọn lửa nuôi
dưỡng đâu. Ở Việt Nam ngày xưa người ta không nấu
cơm bằng gas hay là bằng điện mà nấu bằng
rơm và rơm cháy rất mau. Có cách để làm cho nó cháy
chậm lại, ḿnh cần một chiếc đủa.
Đặt một nắm rơm vô bếp, lấy cái đủa
đè xuống th́ rơm sẽ cháy từ từ. Ngày xưa
miền quê Việt Nam c̣n dùng trấu. Trấu tức là vỏ
hạt lúa. Nhiều nhà không có hộp quẹt nên phải nuôi
lửa. Muốn nuôi lửa lâu ḿnh đổ vào bếp một
ít trấu. Trấu cháy ngún, cháy lâu. Nó không cháy bùng như
rơm mà cháy chầm chậm suốt đêm. Sáng mai ḿnh
khơi ra th́ c̣n lửa ở trong đó, gọi là lửa trấu.
Lửa rơm th́ mau cháy, mau tàn. Đó là ngọn lửa t́nh.
C̣n nghĩa là lửa trấu, nó cháy suốt đêm dài. Ngày xưa Việt Nam c̣n có truyền thống đi xin lửa,
v́ không có hộp quẹt và cũng không có đèn dầu. Mỗi
khi nấu cơm ḿnh phải qua hàng xóm xin lửa, nếu mà
nhà ḿnh không có trấu. Các cháu có thể là chưa thấy con
cúi. Con cúi không phải là một sinh vật mà ḿnh vẫn gọi
là con. Người ta lấy rơm bện lại thành ra một
con rắn rất chặt và đốt một đầu,
đầu kia để tay cầm. Nó cứ cháy ngún từ
từ và cháy được nhiều giờ. Mỗi khi cần
lửa nấu cơm th́ ḿnh tới con cúi lấy lửa.
C̣n nếu không có con cúi và cũng không có lửa trấu th́
ḿnh phải đi xin thôi. Đi xin lửa th́ ḿnh phải biết cầm một nắm
rơm. Tới bếp của người ta, ḿnh đừng
có quấy động cái bếp v́ người ta đang
nuôi lửa ở trong đó. Cầm nắm rơm của
ḿnh, dúi vào chỗ lửa trấu đang c̣n cháy và đợi.
Chừng hai ba chục giây, ḿnh thấy khói lên tức là biết
rằng nắm rơm của ḿnh đă được lửa
bén vào rồi. Ḿnh chỉ cần thổi một hơi thở
nhẹ là lửa cháy lên rồi lấy một nắm
rơm khác nắm lại, đem về th́ nó tiếp tục
cháy. Quư vị biết rằng ngày xưa xin lửa là chuyện
mỗi ngày. Lửa có hai thứ một là lửa rơm hai
là lửa trấu. Lửa trấu ngún cháy cả ngày đêm
rất lâu. Lửa rơm được ví cho t́nh yêu, cho
t́nh. Lửa trấu tượng trưng cho nghĩa. Ân nghĩa là cái tiếp nối của chữ t́nh. Cái
t́nh bắt đầu cho khéo để từ từ nó
đi tới cái nghĩa. Ân nghĩa là chất liệu nuôi
dưỡng một cặp vợ chồng cho tới khi
đầu bạc và răng long. Nghĩa là sự thực tập
về t́nh yêu, mỗi ngày ḿnh phải làm cho cái t́nh của
ḿnh lớn lên và nó biến thành nghĩa. Mỗi ngày ḿnh phải
xây dựng cái ơn và cái nghĩa. Mỗi lời nói mỗi
cử chỉ săn sóc đều tạo ra ơn và nghĩa
hết. Chính cái đó là keo sơn, nó giúp cho một cặp vợ
chồng sống với nhau suốt đời. T́nh bạn
cũng vậy, t́nh bạn th́ không có sự cháy bùng, không có sự
đam mê như là t́nh yêu. Cho nên t́nh bạn nó dễ hơn
nhiều. Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đă nói rất
rơ là t́nh bạn lâu dài bền chắc, nó nuôi dưỡng
ḿnh nhiều hơn t́nh yêu. V́ vậy bí quyết là ḿnh phải
biến t́nh yêu lúc ban đầu trở thành t́nh bạn. Hai
người ban đầu là hai người yêu nhưng mà từ
từ sẽ trở thành hai người bạn. Khi trở
thành hai người bạn th́ đó là t́nh yêu đang c̣n. C̣n
nếu t́nh yêu không trở thành t́nh bạn được
th́ t́nh yêu sẽ chết, sẽ không thành công. Mà sở dĩ
t́nh yêu trở thành t́nh bạn được là v́ ḿnh phát khởi
được cái ơn và cái nghĩa. Ơn nghĩa đó
như đă nói ở trên, nó bắt đầu từ chỗ
ư thức được rằng tại sao giữa bao nhiêu
người con trai người đó lại chọn ḿnh,
nên ḿnh biết ơn người con gái đó. Giữa bao
nhiêu người con gái đẹp mà ḿnh chọn một
người thôi th́ cái đó là bắt đầu từ chọn.
Cái chọn này không phải là nhất thời, cái chọn
này là phải xăy ra trong một quá tŕnh nào đó với trí tuệ
của ḿnh chứ không phải chỉ với đam mê mà
thôi. Nếu t́nh chỉ chỉ có đam mê th́ ḿnh sẽ hối
hận, phải có trí tuệ và phải biết lắng
nghe. Lắng nghe bạn bè, lắng nghe cha mẹ, lắng
nghe các em của ḿnh. Tại v́ họ cũng có cái thấy
mà cái thấy của họ đôi khi khách quan hơn ḿnh.
Ḿnh đam mê rồi th́ ḿnh không c̣n thấy được sự
thật rơ ràng bằng những người khác. Xin quư vị giúp dịch chữ nghĩa ra tiếng Pháp,
tiếng Anh. Nghĩa đi đôi với chữ ơn:
Ơn nghĩa. Khi thương th́ ranh giới giữa cá nhân
không c̣n nữa. Hai người trở thành một. Ḿnh không
đi t́m cái hạnh phúc riêng của ḿnh. Hạnh phúc phải
là hạnh phúc chung. Ở làng Mai ḿnh nói hạnh phúc chưa
bao giờ là hạnh phúc của riêng một ḿnh con, đó là
bài hát của sư cô Giải Nghiêm. Hạnh phúc hay đau khổ
trong t́nh yêu không c̣n là vấn đề riêng của một
người nữa mà của cả hai người. Đó
là yếu tố thứ tư ( từ, bi, hỹ, xả ) của
t́nh yêu trong đạo Phật, tức là không phân biệt
tôi khác, anh khác. Hai người là một thôi. Cho nên không có
chuyện ông ăn chả bà ăn nem, ông đi t́m thú vui
riêng của ông, bà đi t́m thú vui riêng của bà. Cái vui của
ông cũng là cái vui của bà. Tuần thứ ba trong khóa tu, có một thiền sinh Tây
phương hỏi một câu rất đáng thương.
Ông nói rằng, con khổ quá đi. Con rủ nhà con đi tới
khóa tu, bà không chịu ở, bà cứ đ̣i con phải
đi, bây giờ con phải làm sao. Thay v́ nói rằng v́ bà
chưa thấy được sự cần thiết của
tu học th́ tôi trả lời rằng tại v́ ông mà ra hết.
Tại những ǵ bà thích ông đă không thích. Nếu ông thích
và ông yểm trợ bà những ǵ bà thích th́ chắc chắn
bà sẽ thích cái ông thích. Sở dĩ bà đ̣i đi là v́ ông
không chú trọng tới bà. Ông không để tâm tới, ông
không hiểu được bà. Những ǵ bà yêu mến, bà
mong ước, ông không để ư tới. V́ vậy cho nên
bà cũng không để ư tới ông. Những thứ ông
thích th́ bà ghét, những thứ ông ghét th́ bà lại thích cho biết
tay. Thường thường nó xảy ra như vậy. V́
vậy vấn đề hạnh phúc cũng như khổ
đau trong t́nh yêu chân thật không c̣n là vấn đề của
cá nhân nữa mà là của chung. Chúng ta phải có th́ giờ
quan tâm. Thích Nhất Hạnh
|