NH̀N NGƯỜI Có một giai
thoại về đại học Stanford, “Một câu c Một phụ nữ trong bộ trang phục áo bằng
vải lanh kẻ sọc và chồng ḿnh trong bộ com-lê
giản dị đă ṃn xơ cả chỉ, xuống ga tàu
ở thành phố Boston và rụt rè bước đi không
hẹn trước tới văn pḥng ở phía ngoài
của đại học Harvard. Trong chốc lát cô thư kư có
thể nói rằng những người ở nông thôn
lạc hậu về văn hóa như thế không có
việc ǵ phải bước chân vào đại học
Harvard thậm chí c̣n không xứng đáng được vào
đại học Cô thư kư mặt mày cau có. Người đàn ông nói nhẹ nhàng: - Chúng tôi
muốn gặp thầy hiệu trưởng Cô thư kư gắt gỏng lên: - Ông ấy
bận rộn cả ngày. Người
phụ nữ trả lời. -
Chúng
tôi sẽ đợi. -
Suốt nhiều giờ trôi qua, cô thư kư không thèm
để ư đến họ, trong ḷng hy vọng rằng
hai người rốt cuộc sẽ nản ḷng mà bỏ
đi. Nhưng
hai người vẫn không đi. Và cô thư kư
đă nản ḷng, và cuối cùng quyết định
phải quấy rầy vị hiệu trưởng,
mặc dù đó là công việc thường ngày mà cô luôn luôn
thấy ân hận mỗi khi làm. Cô nói với vị hiệu
trưởng: -
Có thể nếu họ gặp
được thầy ít phút họ sẽ đi ngay. -
Vị
hiệu trưởng thở dài bực tức, rồi
gật đầu. Ai đó có vai tṛ quan trọng như ông ta th́ rơ ràng
là không có thời gian để tiếp họ, thế
nhưng ông ghét cay ghét đắng chiếc áo vải lanh
sọc và bộ com-lê đă sờn chỉ cứ phủ
đầy bừa băi căn pḥng ở phía ngoài của ông
ta. Vị
hiệu trưởng với gương mặt lạnh
lùng đầy vẻ nghiêm nghị đi khệnh khạng
về phía cặp vợ chồng. Người phụ nữ nói
với vị hiệu trưởng: -
Chúng tôi có một đứa con trai
đă từng theo học ở trường đại
học Harvard một năm. Nó thực sự yêu mến ngôi trường này. Nó
cảm thấy hạnh phúc khi học ở đây. Thế
nhưng, cách đây một năm, nó đột nhiên bị
giết chết. Và vợ chồng tôi rất muốn xây
dựng một tấm bia để
tưởng nhớ con trai ḿnh ở một nơi nào đó
trong khuông viên trường. Vị hiệu trưởng không động đậy,
ông đă bị sốc. Ông nói một cách thô lỗ cộc cằn: -
Thưa bà, chúng tôi không thể
dựng tượng cho mỗi người đă từng
theo học ở Harvard rồi sau đó bị chết. Nếu
chúng tôi làm như vậy th́ ngôi trường này sẽ trông
giống như một nghĩa trang! -
Người
phụ nữ nhanh chóng giải thích: -
Ồ, không phải như vậy. Chúng tôi không có ư định xây
dựng một bức tượng. Chúng tôi nghĩ sẽ
xây một ṭa nhà cho nhà trường. Vị hiệu trưởng trợn tṛn con mắt. Ông liếc nh́n chiếc áo
vải lanh sọc và bộ com-lê đă sờn chỉ
rồi thốt lên: -
Một
ṭa nhà ! Ông bà có tưởng tượng
được một ṭa nhà trị giá bao nhiêu không ? Chúng tôi phải đầu tư hơn
7 triệu rưỡi đô la cho xưởng thiết
bị vật lư ở Harvard. Người phụ nữ im lặng một lát. Vị hiệu
trưởng có vẻ hài ḷng. Bây giờ th́ ông có thể
rời khỏi họ. Người phụ nữ quay
lại phía chồng và nói nhỏ: -
Bắt đầu xây một
trường đại học tất cả chỉ
tốn ngần ấy thôi sao? Tại sao chúng ta không xây
một trường đại học riêng? Người chồng gật đầu đồng ư. Khuôn mặt của vị hiệu trưởng
thượt ra đầy bối rối và lúng túng. Và ông bà Leland Stanford đă bỏ
đi, đến thành phố Palo Alto, bang California, nơi
đó họ lập nên trường đại học mang
tên ḿnh, một đài tưởng niệm để
tưởng nhớ đứa con của ḿnh mà
trường Harvard không c̣n quan tâm đến nữa. “Bạn có thể dễ dàng đánh giá tư cách của
những người khác thông qua cách mà họ đối
xử với những người không thể làm ǵ v́
họ và cho họ” (Malcolm Forbes). ----------------------
NH̀N NGƯỜI Vẻ hào nhoáng bề ngoài Ngày nay, người ta thích
chạy theo vẻ hào nhoáng bề ngoài. Nhiều
người đua nhau phô trương sự giàu có của
ḿnh. V́
sự giàu có thường mang lại cho người ta danh
giá và lời ca tụng. Nhưng, “không phải mọi thứ lấp lánh
đều là kim cương”. Nhiều kẻ giàu có đă sống một cuộc
đời vô nghĩa. Có câu: “Người ta ca tụng
trước tài năng, nhưng người ta cúi phục
trước ḷng nhân”. Nhiều kẻ sống chỉ
biết đi t́m sự giàu có, nên những ai có thể giúp
họ vững bước trên con đường giàu có, th́
họ mới cần quan hệ, ngoài ra, họ chẳng quan
tâm đến ai.
Thật không sai khi Malcolm Forbes kết luận: “Bạn có
thể dễ dàng đánh giá tư cách của những
người khác thông qua cách mà họ đối xử
với những người không thể làm ǵ v́ họ và
cho họ”. “V́ họ” và “cho họ” là
thứ “ích kỷ thời đại”. Là cội nguồn của sự
thoái hóa đạo đức con người. Nó làm cho con
người lạnh lùng trước những kẻ
thiếu thốn, và ngoảnh mặt trước những
kẻ khốn cùng. V́ họ nghĩ rằng: những
người “thiếu thốn và khốn cùng” kia
làm cản trở bước tiến của họ,
thậm chí có thể làm cho họ bị thiệt hại và
nghèo đi, khi họ phải đưa bàn tay cứu giúp. Và, cứ như thế, tháng
năm nối tiếp, họ lo củng cố sự hào
nhoáng bề ngoài của họ, c̣n tâm hồn của họ
th́ ngày càng trống rỗng ! LA FONTAINE
để lại câu nói đáng ta suy ngẫm:
“Danh giá phần đông chỉ là bọn hề ở hí
trường. Cái bề ngoài của nó chỉ ḷe
được kẻ ngây ngô thôi” (Les grands pour la plupart sont
masques de théâtre. Leur apparence impose au vulgaire idolâtre). Điều cao quư bên trong Cái ǵ ở trong thẳm sâu tâm
hồn th́ khó thấy, nhưng đó lại là điều
cao quư và bền vững với thời gian. Đó là
vẻ đẹp tâm hồn, mà chỉ có những ai sở
hữu một tâm hồn cao đẹp mới “nh́n
thấy” và “hiểu được”. Người ta
thường dùng “ngôn ngữ riêng” để diễn tả
sự cảm nhận kỳ diệu ấy qua một
thứ “giác quan thiêng liêng” mà không phải ai cũng có
được, như “đôi mắt tâm hồn”, “đôi
tai tâm hồn”… Như câu c Vấn đề không
phải là v́ vị hiệu trưởng không có thời
giờ để tiếp khách, mà v́ khách chỉ là những
người trông nghèo nàn thiếu học, không có lợi ǵ
khi bỏ công sức và thời gian để tṛ c Ai đó có vai tṛ quan trọng như ông ta th́ rơ ràng
là không có thời gian để tiếp họ, thế
nhưng ông ghét cay ghét đắng chiếc áo vải lanh
sọc và bộ com-lê đă sờn chỉ cứ phủ
đầy bừa băi căn pḥng ở phía ngoài của ông ta.
Trong ánh mắt phàm phu,
biết bao điều c̣n mờ tối. Ḷng kiêu căng
tự phụ, chận lối biết bao người. Nhiều khi ta không
nhận ra được “viên ngọc tâm hồn” ở tha
nhân, v́ ta quá vội vă, ta tự cho là ḿnh đă thông suốt
tất cả. Giống như nhiều
thầy tu tự cho ḿnh là thánh, nên nh́n ai cũng là những
kẻ tội đồ. Chắc các bạn đă
biết câu c Nước Sở, có người họ Ḥa,
được một ḥn ngọc ở trong núi, đem dâng
vua Lệ Vương. Vua sai thợ ngọc xem. Thợ
ngọc nói: “Đá, không phải ngọc”. Vua
cho người họ Ḥa là nói dối, sai chặt chân trái. Đến khi vua Vũ
Vương nói ngôi, người họ Ḥa lại đem
ngọc ấy dâng. Vua sai thợ ngọc xem.
Thợ ngọc nói: “Đá, không phải ngọc”. Vua lại cho họ Ḥa là nói dối, sai chặt
nốt chân phải. Đến khi vua Văn
Vương lên ngôi, người họ Ḥa ôm ḥn ngọc, khóc
ở chân núi Sở Sơn suốt ba ngày ba đêm
đến chảy máu mắt ra. Vua thấy thế, sai
người đến hỏi. Người họ Ḥa thưa: “Tôi khóc không
phải là thương hại cho chân tôi bị chặt,
chỉ thương về nỗi ngọc mà cho là đá, nói
thật mà cho là nói dối”. Vua bèn cho
người xem lại cho rơ kỹ, th́ quả nhiên là
ngọc thật, mới đặt tên gọi là “Ngọc
bích họ Ḥa” (Hàn Phi Tử). Nh́n người Có câu: “Con cáo nó tưởng ai
cũng ăn gà như nó”. Vị hiệu trưởng trong câu c Khuôn mặt của vị
hiệu trưởng thượt ra đầy bối
rối và lúng túng. Vị hiệu trưởng
đă để vuột mất một cơ hội
lớn để phát triển hơn nữa cho đại
học Harvard, nhưng nỗi đau không phải là sự
mất mát mà là sự tủi nhục trong tâm hồn. Khi vị hiệu
trưởng thấy ḿnh quá lớn lại là lúc nhận ra
ḿnh quá nhỏ, và bài học hôm nay không phải đến
từ bậc quân sư, mà chỉ là từ những con người
xem ra thật b́nh dị. C̣n sống ngày nào đừng
đoán người qua vẻ mặt. (La Fontaine) Nào, ta hăy thận trọng. Khi
“nh́n người” để rồi phê phán và ứng xử,
có khi chính lúc ấy lại là lúc ta để lộ nguyên
h́nh “tâm hồn đầy rong rêu” của ta. Họ - những người
ta đang tiếp xúc - là những kẻ quá bé mọn hay v́
ḷng ta quá hẹp ḥi. Họ là những người quá
vụng về hay v́ ḷng ta quá đ̣i hỏi. Họ là
những người quá thấp hay v́ ḷng ta quá kiêu căng.
Họ là những người quá tội lỗi hay v́ ta tự
phong ḿnh là thánh nhân... Và ta nh́n người, nh́n
đời, không vừa ư ta. Không vừa ư ta v́ không có
lợi ǵ cho ta. Không “v́ ta, cho ta”. Khi ta muốn tom góp lại
là lúc ta đánh mất tất cả. Biết bao điều
tốt đẹp đến với ta, nhưng ta đă
từ chối v́ ta không nhận ra được
điều quư giá tiềm ẩn, những điều mà chỉ
có “đôi mắt tâm hồn” ta mới thấy
được. Nếu bạn cảm thấy
sao đời ḿnh u ám quá, thử coi lại xem cánh cửa
sổ tâm hồn ḿnh thật đă có lau kỹ chưa (La
Rochefoucauld) |