Nhân Nghĩa Lễ
Trí Tín
NHÂN Thời nào
cũng vậy, chữ nhân luôn đặt lên hàng đầu,
là quan trọng
hơn cả, nó đă là
bao quát, là đạo làm người. Dù thời xưa hay thời nay chữ nhân đó vẫn
thể hiện trong cách sống
của mỗi con người. Cách đối nhân
xử thế, tấm ḷng của con người giữa đời thường, cũng như vai tṛ
trách nhiệm của mỗi cá nhân trong
xă hội. Chữ nhân trong mỗi người không chỉ là một
tấm ḷng, tấm ḷng yêu thương con người, quê hương đất nước mà c̣n biết gắn cái riêng
của ḿnh vào cái chung của xă hội hiện
tại, với sự ràng buộc
giữa người
với người,
bằng những mối liên quan gắn kết. NGHĨA Muốn thực hành chữ nghĩa, th́ phải noi theo câu:
“Kỷ sở bất dục vật thi ư nhơn”. Những việc ǵ ta chẳng muốn ai làm
cho ta chịu
đau khổ thảm sầu th́ ta không
nên đem các điều ấy mà làm
cho người khác, mới là trọn nghĩa. Chữ nghĩa
bao hàm rất
lớn thay. Như là nghĩa cha con, nghĩa thầy tṛ, nghĩa chồng vợ, nghĩa anh em cốt nhục
đồng-bào, nghĩa
bằng hữu chi giao, ấy là ngũ-luân chi đạo. Mọi sự đều
phải có nghĩa, th́ mới đủ tư-cách làm người cao trọng. Chữ nhân và chữ nghĩa
thường đi đôi với nhau, cho nên
trong Kinh Sám Hối có
4 câu dạy rằng: Làm người nhân-nghĩa xử xong, Rủi cho
gặp lúc long-đong chẳng sờn. Làm người nhân-nghĩa giữ tṛn, Muôn năm
bóng khuất tiếng c̣n bay xa. Nghĩa ở đây thể hiện vai tṛ, trách nhiệm
của con người
với người,
giữa người
với đời, với xă hội
hiện tại. Sống ở đời cần có một
trách nhiệm với đời, cũng chính v́ vậy mà
cần có nghĩa, sống có trách nhiệm
với quê hương đất nước, với gia đ́nh, với anh em
bằng hữu cũng là nghĩa.
Biết trả ơn khi ḿnh
đă nhận được những điều may mắn trong cuộc sống – đó cũng là nghĩa.
Tại sao có nhiều người luôn biết quan tâm giúp đỡ
mọi người trong xă hội,
làm từ thiện tri ân với đời… cũng v́ họ
sống có nghĩa với đời, với cuộc sống hiện tại, họ biết cho khi đă
nhận. Nghĩa cũng
là sống cho mọi người
chứ không chỉ sống cho riêng cá
nhân ḿnh. LỄ Xem qua cách hành
xử, ứng xử cùng với
những nghi thức, lễ nghi đúng thủ tục, hợp ḷng người trong cuộc sống đương thời mà qua đó xă hội đánh
giá đến sự hiểu biết của một cá nhân,
phải đạo với trời đất, hợp đạo với đời. Con người có thể sống
cao thượng, phẩm giá được tôn quí là do nơi
biết giữ lễ, c̣n bị
tội lỗi làm mất tư-cách
con người, thiên-hạ
chê bai khinh
bỉ nhục-nhă, là do nơi thất lễ. Nếu đánh giá một con người, một gia đ́nh mà
chỉ xét qua cách hành lễ
nghi thôi không xét về
nghĩa th́ quả là thiếu
sót. Bởi có nhiều
người trong xă hội hàng
ngày hành sự có thừa
lễ nghi nhưng nghĩa th́ lại thiếu. TRÍ Nếu muốn
làm được việc nghĩa th́ phải có trí, phải
có một sự hiểu biết nhất định ở xă hội. Có nhân, có nghĩa mà không
có trí th́
chẳng khác nào một người
lính ra trận
chỉ có áo giáp mà
không có gươm, đao, chỉ bảo vệ được ḿnh mà không
bảo vê được người
khác. Sống
ở đời nếu
chỉ sống cho riêng ta
th́ đơn giản quá, mà muốn giúp
đỡ được
người khác tất ḿnh phải có tài,
có hiểu biết. Trí là
một sự hiểu biết, người không trí, không hiểu
biết th́ quả là một
thiệt tḥi lớn, có thể
nói người không trí không
làm được ǵ cả. Nếu như ngày xưa
đánh giá chữ trí của
một con người
qua sự hiểu biết về đạo quân tử, triết lư Khổng giáo, Lăo giáo
hay Phật giáo th́ ngày nay ngoài
sự hiểu biết về lĩnh vực văn hóa xă
hội, triết học th́ cần
có một sự hiểu biết về khoa học tự nhiên, bước sang thế kỷ XXI, với cuộc sống hiện đại, thông tin chóng mặt th́ điều
đó là cần thiết. Hiểu biết nhiều có thể làm
được nhiều
việc có ích với đời
nếu người đó có nhân,
có nghĩa trong tâm. TÍN Chữ tín là bằng hữu
của uy tín, thủy chung trước
sau như một, không thay ḷng đổi
dạ, dù hứa hẹn một việc nhỏ cũng chẳng sai lời, mới gọi là người
biết giữ uy tín. Chữ tín
trong cuộc sống hàng ngày rất quan trọng, dù thời xưa
hay thời nay th́ sống ở đời
mọi người cũng cần có một uy
tín nhất định trong quan hệ với
mọi người xung quanh. Thời xưa cái uy
tín với bạn bè luôn
được đánh
giá cao, uy tín đó
sẽ gây dựng được ḷng tin, mọi người tin tưởng
sẽ dễ dàng được mọi người giúp đỡ trong cuộc sống. Nói th́ phải
làm, sống trung thực với mọi người, với bản thân. Ngày nay cũng vậy cho dù
anh có tài
nhưng không có được uy tín th́
cũng chẳng ai theo, muốn
được người
khác giúp đỡ th́ bản thân ḿnh phải giữ được ḷng tin trước mọi người, chưa nói đến
trong quan hệ làm ăn
ở xă hội, chữ tín cái
uy tín trong
công việc luôn đặt lên hàng đầu,
quyết định
đến sự thành công. Nói chung,
Nhân Nghĩa Lễ Trí Tín
luôn có sự
gắn kết với nhau, làm con người mà thiếu đi một cũng không được. Như bài thơ sau: Người không
có Nhân th́
sẽ thành kẻ độc ác. Người không
có Nghĩa th́ sẽ thành
kẻ bội bạc. Người không
có Lễ th́ sẽ thành
kẻ vô phép. Người không có Trí th́
sẽ thành kẻ ngu
ngốc. Người không
có Tín th́
sẽ thành kẻ giả dối. . |